تاریخ نفت را در نفتون ورق بزنید

«میدان نفتون، از آغاز تاکنون: گذری در تاریخ نفت از کاوش، اکتشاف، بهره‌برداری، انتقال، پالایش و صادرات نفت در ایران» به قلم پرویز آریان‌فر و زیر نظرکمیته مطالعات و انتشارات شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب به‌تازگی در ۶ جلد منتشر شده است. او در مقدمه این کتاب آورده است: «به درستی مشخص نیست که بشر چه زمانی اولین بار، نفت را مورد استفاده قرار داده است. اما مشخص شده است که انسان‌های ماقبل تاریخ آتش‌های مقدسی را که از تراوشات گاز طبیعی از طریق روزنه‌ها و شکستگی‌ها به سطح زمین راه پیدا می‌کردند، روشن کرده و پرستش می‌کرده‌اند. اقوام متمدن دوران باستان ....»

آریان‌فر ۱۴ سال را صرف نوشتن این کتاب ۶ جلدی جامع و کامل از تاریخ نفت کرده و در مسیر نگارش این کتاب برای دست یافتن به اطلاعات موثق راه‌های زیادی را پیموده است. مدیریت مرکز اسناد و موزه‌های صنعت نفت پس از انتشار این کتاب، گفت‌وگویی را  با این نویسنده انجام داده که پس از انتشار در هفته‌نامه مشعل در ادامه می‌آید.

لطفا خودتان را برای خوانندگان معرفی کنید.

پرویز آریان‌فر هستم، در سال ۱۳۳۴ در مسجدسلیمان، استان خوزستان به دنیا آمدم. کودکی و تحصیلات خود را در این شهر گذراندم و از همان کودکی به واسطه فعالیت مرحوم پدرم با صنعت نفت آشنا شدم، مرحوم پدرم کارگر شرکت نفت شاغل در اداره خدمات ترابری مسجدسلیمان بود.

به دلیل حضور پدرتان علاقه‌مند به فعالیت در صنعت نفت شدید؟

همیشه علاقه‌مند به کارهای فنی به‌ویژه در رشته برق بودم و حضور مرحوم پدرم درنفت مرا به فعالیت در این صنعت ترغیب کرد، همچنین علاقه ویژه‌ای به رشته مدیریت مهندسی و ساختمان که حوضه کاری آن در مناطق مختلف نفت‌خیز که تقریبا چندین استان (خوزستان، کهگلویه و بویر احمد، بوشهر، فارس، ایلام و لرستان) را تحت پوشش عملیاتی داشت، بودم.

فعالیت خود را از کدام بخش صنعت نفت انتخاب کردید؟

پس از پایان تحصیلات و خدمت وظیفه نظام (سپاه دانش) در سال ۱۳۵۶ در اهواز در کنکور استخدامی شرکت نفت (در شرکت سهامی خاص خدمات نفت ایران) امتحان دادم و در امتحانات کتبی و همچنین مصاحبه قبول شدم و در مهرماه سال ۱۳۵۷ کار خود را در پروژه‌های اجرائی برق در مدیریت مهندسی و ساختمان در مناطق نفت‌خیز آغاز کردم.

کتاب ۶ جلدی «میدان نفتون از آغاز تا کنون»  به تازگی به قلم شما منتشر شده است، لطفا در باره این کتاب توضیح دهید.

این مجموعه کتاب که با نام «میدان نفتون از آغاز تاکنون» است، شامل ۶ جلد و هر جلد حدود ۶۰۰ صفحه است. ( جمعا حدود۳۵۰۰ صفحه است) و کاملا مصور و با تصاویر رنگی و سیاه و سفید و با کیفیت کاغذ مرغوب و جلد ضخیم در قالب وزیری بوده که با حمایت مالی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب چاپ شده است. این مجموعه ۶ جلدی کتاب شامل، گذری در قلمرو تاریخ نفت از کاوش و اکتشاف تا بهره‌برداری و انتقال نفت را شامل می‌شود که مشتمل بر ۶ فصل است. در فصل اول تا ششم به ترتیب به موضوع کاوش نفت، اکتشاف و تولید نفت، انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی، پالایش نفت و توزیع فرآورده‌های نفتی، صادرات نفت و گاز و سایر فرآورده‌های نفتی و عملیات غیرصنعتی (که همان خدمات کارکنان فعلی است.) بصورت کامل پرداخته شده است.

نگارش این کتاب را از چه زمانی آغاز کردید؟

شروع این مجموعه کتاب از سال۱۳۸۷کلید خورد و تا  زمانی که کتاب از چاپ خارج شد نزدیک به ۱۴ سال برای آن زمان صرف شد.

چرا نوشتن آن ۱۴ سال به درازا کشیده است؟

با توجه به اینکه اکثر منابع استفاده شده در این کتاب اسناد با متون انگلیسی بود، بنابراین ترجمه آن کمی زمانبر بود. در ضمن همزمان با شروع نگارش کتاب، پروژه‌های تحقیقاتی و تحقیقات میدانی سه پروژه را نیز آغاز کردم.

چه دلیلی سبب شد که تصمیم به نگارش این کتاب بگیرید؟

دلیل اصلی بدون تردید علاقه‌ام به تاریخ نفت بوده است، اما فقدان اطلاعات کافی در زمینه تاریخ نفت هم مرا به نگارش این کتاب مصمم کرد. به‌عنوان نمونه در خصوص تاریخ نخستین خط آهن، «از درخزینه به مسجدسلیمان» هیچ اطلاعاتی پیدا نکردم و چاره را بر آن دیدم که تحقیقات مطالعاتی و میدانی کاملی را در این خصوص شروع کنم، و پس از مدتی به این نتیجه رسیدم تا حاصل تحقیقات انجام شده خود را جمع‌آوری و بصورت مجموعه‌ای در بیاورم.

آقای مهندس عنوان کردید همزمان با نگارش کتاب، چند پروژه تحقیقاتی  را نیز آغاز کردید، چه پروژه ای؟

نخستین پروژه، تهیه نقشه نخستین خط آهن نفت از درخزینه به مسجدسلیمان که کار تحقیقات اسنادی و همچنین میدانی این پروژه یک‌سال بطول انجامید و با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط‌عمومی و مهندسی نقشه‌برداری مناطق نفت‌خیز انجام شد و نتیجه آن نقشه‌ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که بصورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

 دومین پروژه، تهیه نقشه نخستین خطوط لوله انتقال نفت از مسجدسلیمان به آبادان است که کار تحقیقات اسنادی و میدانی این پروژه کمتر از یک‌سال بطول انجامید و این پروژه هم با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط‌عمومی و مهندسی نقشه‌برداری مناطق نفت‌خیز انجام شد که نتیجه آن نقشه‌ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که به‌صورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز و برخی مکان‌های دیگر در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

سومین پروژه، تهیه نقشه‌های طرح هندسی و نمودار جریانی کلیه خطوط اصلی نفت و گاز و سایر فرآورده‌های نفتی از مناطق نفت‌خیز به پالایشگاه آبادان و جزیره خارک است که این دو نقشه هم در سایز بزرگ، رنگی و گرافیک  تهیه شده است.

در نوشتن این کتاب از چه منابعی استفاده کردید؟

منابع استفاده شده برای تحقیقات مطالعاتی عبارت بودند از منابع و کتب مختلف خارجی، آرشیو شرکت بی پی (BP)، اسناد شرکت نفت انگلیس و ایران، اسناد و تلگراف‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در ایران (اهواز، خرمشهر، شیراز، بوشهر، تهران و....) در سامانه کتابخانه مرکز دیجیتال قطر، نشریات عمومی شرکت ملی نفت ایران و دیگر نشریات فنی شرکت‌های عامل نفت ایران و به موازات تحقیقات میدانی در مناطق مختلف نفت‌خیز، گفت‌وگو با پیشکسوتان نفتی و همچنین حافظه تاریخی یک خانواده نفتی با نزدیک به ۷۰ سال تجربه نفتی که در آرشیو شخصی بنده بوده است.

شما در این کتاب سیر تکامل صنعت نفت را به رشته تحریر در آوردید، صنعت نفت را از گذشته تا امروز چگونه ارزیابی می کنید؟

صنعت نفت ایران از مؤثرترین و بزرگترین صنایع در ایران و جهان بوده است و اهمیت این صنعت در اقتصاد جهان، موجب شده بعضی از کشورها به این صنعت روی آورند و با سرمایه‌گذاری جدی در این بخش، به جایگاهی دست یابند که به‌عنوان بازیگر جهانی نقش مهمی در این صنعت داشته باشند. بررسی مسیر تاریخی تکامل این بازیگران می‌تواند برای کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته اما نتوانسته‌اند به جایگاه مناسبی دست یابند و سایر کشورها و شرکت‌هایی که می‌خواهند وارد این صنعت شوند راهگشا باشد. صنعت نفت در جهان پس از طی دوره‌های زمانی مختلف، با پیشران‌های متفاوت و بازیگران متعددی که بر مبنای لزوم پیشرفت این صنعت ظهور و رشد یافته اند، تکامل یافته است.

 صنعت نفت چه نقشی در شکل‌گیری و شکوفائی صنعت، فرهنگ، اقتصاد و سیاست در ایران داشته است؟

صنعت نفت در اقتصاد کشور دارای نقش کلیدی است و می‌تواند سبب رونق کسب و کار و همچنین خروج از رکود اقتصادی شود، به شرط آنکه به توانمندی‌ها و فناوری‌های روز دنیا مجهز شود. صنعت نفت قدیمی‌ترین صنعت کشور است و به معنای وسیع کلمه پایه‌گذار توسعه صنعتی کشور است، چراکه این صنعت از ابتدای فعالیت خود، نقش اساسی و کلیدی در اقتصاد ایران داشته و البته این نقش کماکان تداوم دارد. این صنعت از چنان گستردگی برخوردار است که اگر تحرک اقتصادی و فناوری داخلی خود را فعال کند، قطعا می‌تواند سایر بخش‌های مهم اقتصادی را هم به حرکت درآورد.

ما از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی استفاده می‌کنیم. در واقع در زنجیره توسعه فناوری از ایده گرفته تا توانمندی فناوری با تمامی بازیگران در ارتباط خواهیم بود. امروزه آموزش‌وپرورش به‌عنوان یک نهاد اجتماعی، وظیفه تعلیم و تربیت افراد جامعه را به‌عهده دارد و همان‌طور که می‌دانیم، رشد و توسعه یک کشور به پرورش انسان‌های آگاه و برخوردار از مسئولیت بستگی دارد. علم و آموزش علوم در سطح گسترده و با کیفیت عالی در تشکیل سرمایه انسانی و توسعه ملی از اهمیت بالایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش نیز در گسترش عدالت آموزشی، نقشی بسزا دارد. و در نهایت در ادامه می‌تواند در فرهنگ، و سیاست نقش اساسی داشته باشد.

آیا نوشتن این کتاب را نوعی ادای دین به صنعت نفت می دانید؟

بله..... امیدوارم با انجام این کار جامع در بیش از یک دهه توانسته باشم پاسخگوی جوانان علاقه‌مند به تاریخ صنعت نفت که بخشی از تاریخ این مرز و بوم است، باشم. همانطور که گفتم فقدان اطلاعات تاریخی در صنعت نفت با وجود انتشار کتاب‌های متعدد در این زمینه به شدت احساس می‌شد. بنابراین می‌توان گفت نوعی ادای دین است.

اگر یکبار دیگر متولد شوید آیا بار دیگر کار کردن در صنعت نفت را انتخاب می کنید؟

بله، از آنجائیکه من متخصص فنی هستم و سال‌ها مسئولیت مهم در پروژه‌های فنی مختلف در این صنعت را داشتم و از طرفی علاقه‌مند به کارهای تحقیقاتی تاریخی بویژه در نفت را دارم مسلما دوباره صنعت نفت را انتخاب می‌کردم.

 اگر فرزند و یا فرزندانتان به تحصیل و فعالیت در رشته و صنعت نفت باشند آنها را حمایت می کنید؟

 بله. هم اکنون فرزندانم هر کدام فارغ التحصیل‌های دانشگاهی هستند و علاقه‌مند به کار به‌ویژه در صنعت نفت هم هستند، اما متأسفانه موفق به فعالیت در این صنعت نشدند. (با وجود آنکه بندی وجود دارد که هنگام بازنشستگی کارکنان یکی از فرزندان به جای آنها به کار گمارده شود.)

به‌عنوان یکی از پیشکسوتان، تأثیر گذارترین چهره‌های صنعت نفت را در ۱۱۵ سال گذشته چه کسانی می‌دانید؟

از چهره‌های خارجی می‌توان از آقایان جرج برنارد رینولدز و دکتر یانگ و از چهره‌های ایرانی از آقایان دکتر مصدق و دکتر اقبال نام برد. البته بسیاری از چهره‌های دیگر بودند که هرکدام به نوعی در تاریخ این صنعت عظیم تأثیرگذار بودند.

کتاب‌های زیادی در زمینه صنعت نفت منتشر شده است که از خواب آشفته نفت می‌توان به‌عنوان شاخص ترین آنها نام برد. لطفا در چند جمله کوتاه  علاقه‌مندان به نفت را به خواندن این کتاب دعوت و ترغیب کنید.

صنعت عظیم نفت گذار تاریخی یکصدو اندی سال را با فراز و نشیب‌ها و سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته است تا به صنعتی مجهز به بالاترین و مجهزترین تجهیزات و نیروهای کارآمد و متخصص و کارآزموده تبدیل شده است و همچنین مبارات نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق پشت سرگذاشته است. لذا وظیفه هر نیروی جوان  ایرانی است که با آشنا شدن با تاریخ غنی صنعت عظیم نفت که خود جزئی از تاریخ این کشور باستانی است با مطالعه کتب مهم و مرتبط با تاریخ نفت و مبارزات جهت احقاق حقوق کارکنان آشنا شوند.